Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

POSTANOWIENIE

Dnia 29 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Zarzycki (spraw.)

Sędziowie: SSO Józef Dyl

SSO Zdzisław Błasiak

Protokolant: st. sekr. sąd. Edyta Bełczowska

przy udziale prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie – Damiana Mireckiego

po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 29 października 2013r.

sprawy P. K. i J. W. oskarżonych z art. 228§3 kk i inne

na skutek zażalenia Prokuratora Apelacyjnego w Rzeszowie na postanowienie Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu z dnia 2.09.2013r. w sprawie II K 322/13 o umorzeniu postępowania karnego

na podstawie art. 437 § 1 kpk

p o s t a n o w i ł :

uchylić w całości zaskarżone postanowienie.

Sygn. akt. II Kz 174/13

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 29 października 2013r.

Na rozprawie w dniu 2.09.2013r. pod sygn. II K 322/13 Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu działając na podstawie art. 17§1 pkt 2 kpk i w trybie art. 339§3 pkt 2 kpk umorzył postępowanie karne wobec P. K. i J. W., oskarżonych o popełnienie przestępstwa z art. 228§3 kk i art. 271§3 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk. Z podstawy prawnej tego postanowienia oraz z treści uzasadnienia postanowienia wynika, że Sąd I instancji w zachowaniu oskarżonych nie dopatrzył się wyczerpania ustawowych znamion zarzucanego im przestępstwa, a w konsekwencji przyjął, że w sprawie zaistniał oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia.

Powyższe postanowienie zaskarżył zażaleniem w całości Prokurator Apelacyjny w Rzeszowie na niekorzyść oskarżonych P. K. i J. W.. W środku odwoławczym Prokurator podniósł następujące zarzuty:

1.  zarzuty obrazy przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, obejmujące obrazę przepisów art. 17§1 pkt 2 kpk, art. 339§3 pkt 2 kpk i art. 92 kpk w zw. z art. 7 kpk, w zw. z art. 4 kpk, w zw. z art. 340§1 kpk i w zw. z art. 322 kpk – poprzez:

-

wydanie zaskarżonego postanowienia w oparciu o łączne przyjęcie dwóch wzajemnie wykluczających się negatywnych przesłanek procesowych oraz ustalenie istnienia tych przesłanek bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na rozprawie głównej;

-

wydanie zaskarżonego postanowienia w toku rozprawy, a nie na etapie wstępnej kontroli oskarżenia;

-

wydanie zaskarżonego postanowienia w oparciu o niedopuszczalną ocenę merytoryczną dowodów zebranych i przeprowadzonych w toku postępowania przygotowawczego i wcześniejszej fazy postępowania sądowego;

2.  zarzuty obrazy przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, obejmujące obrazę przepisów art. 19 ust.15 a-c w zw. z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6.04.1990r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. nr 287 poz.1687 z 2011r. z późn. zm.) – poprzez:

-

wyrażenie błędnego poglądu jakoby brak tzw. zgody następczej sądu na wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych podczas stosowania kontroli operacyjnej wykluczał również wykorzystanie dowodów pochodnych przeprowadzonych na podstawie informacji uzyskanych w wyniku tejże kontroli operacyjnej;

-

wyrażenie błędnego poglądu jakoby istniała potrzeba uzyskania tzw. następczej zgody sądu na wykorzystanie dowodowe treści utrwalonych rozmów telefonicznych wobec oskarżonych P. K. i J. W., podczas gdy w toku stosowanej wobec świadka S. Z. kontroli operacyjnej oskarżeni nie prowadzili z nim żadnych rozmów telefonicznych;

3.  zarzuty błędów w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia i mogących mieć wpływ na jego treść, a polegające na:

-

bezzasadnym uznaniu, że dowód z wyjaśnień S. Z. na okoliczność wręczenia przez niego korzyści majątkowej oskarżonym P. K. i J. W. został uzyskany wyłącznie w oparciu o utrwaloną podczas kontroli operacyjnej rozmowę telefoniczną, nie zaś w oparciu o wiedzę organów ścigania wynikającą z innych czynności operacyjnych dotyczących przyjęcia korzyści majątkowej przez oskarżonych;

-

bezzasadnym uznaniu, że dowód z wyjaśnień S. Z. stanowi jedyny i wyłączny dowód przyjęcia korzyści majątkowej przez oskarżonych P. K. i J. W..

W konkluzji zażalenia Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Tarnobrzegu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie wywiedzione przez Prokuratora Apelacyjnego w Rzeszowie zasługuje na uwzględnienie w takim zakresie, w jakim wskazuje na potrzebę uchylenia zaskarżonego postanowienia jako dotkniętego wadami procesowymi. Nie oznacza to jednak, że Sąd Okręgowy zaaprobował wszystkie argumenty oskarżyciela publicznego podniesione w treści zażalenia. Generalnie należy bowiem stwierdzić, że rozstrzygające znaczenie w sprawie miały argumenty dotyczące podstawy prawnej zaskarżonego postanowienia oraz okoliczności jego wydania, nie zaś wywody dotyczące sposobu rozumienia zakazów dowodowych oraz oceny legalności pozyskania materiału dowodowego.

Ta druga kwestia wydaje się mieć w dalszej części postępowania karnego na tyle doniosłe znaczenie, że należy się do niej odnieść w pierwszej kolejności, chociaż nie miała decydującego wpływu na ocenę zasadności zażalenia. W sprawie bezsporne jest, że nie uzyskano zgody sądu, który zarządził kontrolę operacyjną wobec S. Z., na wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodu z tejże kontroli operacyjnej na okoliczność przestępstwa popełnionego przez inna osobę, a w tym konkretnym przypadku przez oskarżonych P. K. i J. W.. Tymczasem w świetle przepisu art. 19 ust. 15c ustawy z dnia 6.04.1990r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. nr 287 poz.1687 z 2011r. z późn. zm.) potrzeba uzyskania takiej zgody jest jednoznaczna i oczywista. Podobnie zresztą przepis art. 237a kpk uzależnia od zgody sądu wykorzystanie w postępowaniu karnym wszelkich dowodów dotyczących popełnienia przestępstwa przez inną osobę niż ta, wobec której zastosowano kontrolę i utrwalanie treści rozmów telefonicznych, jeżeli dowód popełnienia takiego przestępstwa uzyskano właśnie w wyniku tej kontroli.

Wywody skarżącego jakoby wiedza o popełnieniu przestępstwa przez oskarżonych P. K. i J. W. pochodziła z innych źródeł aniżeli kontrola operacyjna rozmów telefonicznych S. Z. zawarte zostały w końcowej części uzasadnienia zażalenia na k. 2295-2296. Na potrzeby uzasadnienia niniejszego rozstrzygnięcia wystarczy stwierdzić, że jest to wywód o stosunkowo ogólnym i dowolnym charakterze, a przez to nieprzekonujący. Nie ulega jednak wątpliwości, że niedopuszczalna jest sytuacja, aby w przypadku braku innych dowodów, aniżeli przedmiotowa kontrola operacyjna, dopuszczalne było udowodnienie oskarżonym popełnienia tego przestępstwa innymi dowodami (w szczególności zeznaniami S. Z.), z jednoczesnym pominięciem zabiegów zmierzających do uzyskania zgody następczej sądu, o której mowa w przywołanym już wyżej art. 19 ust. 15c ustawy z dnia 6.04.1990r. o Policji. Jak słusznie zauważył bowiem Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 6.11.2007r. w sprawie II AKz 528/07 „Inaczej powstałaby sytuacja identyczna z legalnym podsłuchem osoby, co do której nie uzyskano zgody sądu, co niweczyłoby chronienie praw obywatelskich i sądową kontrolę nad ingerowaniem w ich istotę.”(KZS 2008/1/75).

Rację zatem należy przyznać Sądowi I instancji w zakresie wywodów zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia na k. 2278, a zmierzających do wykazania, że dowód „skażony pierwotnie” skutkuje co do zasady także nielegalnością dowodów, które przeprowadzone zostały w następstwie wiedzy wynikającej z dowodu „skażonego pierwotnie”. Potrzeba ochrony praw obywatelskich i kontroli sądu nad ingerencją w owe prawa obywatelskie w takim samym stopniu dotyczy bowiem dowodów pochodnych, jak też dowodu pozyskanego bezpośrednio w drodze kontroli operacyjnej nie objętej zgodą następczą sądu. Bez znaczenia pozostaje tutaj swoiste „łapanie za słowo” Sądu I instancji. W istocie bowiem zgoda następcza nie powinna dotyczyć oskarżonych P. K. i J. W., gdyż nie prowadzili oni rozmów telefonicznych, lecz dotyczyć powinna S. Z. w zakresie dowodu popełnienia przestępstwa popełnionego przez inną osobę, a nie objętego dotychczas zakresem kontroli operacyjnej (tj. przestępstwa popełnionego przez oskarżonych P. K. i J. W.).

Oprócz szeroko interpretowanej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia i w uzasadnieniu zażalenia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2011r. w sprawie IKZP 32/10 (OSNKW 2011/3/32), znaleźć można szereg innych judykatów, z których jednoznacznie wynika, że dowody uzyskane w nielegalny sposób (np. przy braku zgody sądu na wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych w wyniku stosowania kontroli operacyjnej) nie mogą stanowić podstawy dla dokonywania ustaleń faktycznych, a ich wadliwe wykorzystanie tylko wtedy nie ma znaczenia dla wydanego rozstrzygnięcia, jeżeli inne dowody w sposób samoistny pozwalają na dokonanie takich właśnie ustaleń (w szczególności: wyrok SN z dnia 30.01.2013r. w sprawie III KK 130/12, opublikowany: LEX nr 1288689; także: postanowienie SN z dnia 26.04.2007r. w sprawie I KZP 6/07, opublikowane: OSNKW 2007/5/37; wyrok SA w Lublinie z dnia 18.05.2009r. w sprawie
II AKa 122/08, opublikowany: LEX nr 513128; wyrok SA w Katowicach z dnia 20.12.2012r. w sprawie II AKa 409/12, opublikowany: KZS 2013/5/79).

Przenosząc powyższe poglądy w realia niniejszej sprawy zasadnym jest zatem rozważenie czy poza zeznaniami S. Z. i W. K. istnieją inne dowody, pozwalające skutecznie pociągnąć oskarżonych P. K. i J. W. do odpowiedzialności karnej za przyjęcie od S. Z. w dniu 7.04.2008r. korzyści majątkowej w zamian za zatajenie faktu popełnienia wykroczenia drogowego. W tym zakresie skarżący wskazał w szczególności na zeznania świadków G. L., P. W., M. C., zapisy w notatnikach służbowych oskarżonych, treść mandatu karnego wystawionego S. Z., paragony fiskalne zakupu alkoholu, analizę połączeń telefonicznych (uzasadnienie zażalenia na k. 2296). Z drugiej jednak strony trudno odmówić racji Sądowi I instancji, który ocenił, że z dowodów tych wynika jednoznacznie tylko to, iż S. Z. w dniu 7.04.2008r. ukarany został w G. mandatem karnym w kwocie 100 zł i dwoma punktami karnymi za kierowanie pojazdem bez zapiętych pasów bezpieczeństwa, zaś po przeprowadzonej kontroli drogowej zakupił dwie butelki wódki za kwotę 62 zł i wręczył je policjantom z powodów nieznanych świadkowi G. L. (uzasadnienie zaskarżonego postanowienia na k. 2279v.).

Reasumując powyższe wywody należy stwierdzić, że w istocie przed Sądem I instancji stoi obecnie konieczność rozważenia po pierwsze jakie dowody popełnienia przestępstwa przez oskarżonych P. K. i J. W. pozostają bez związku z nielegalną (nie objętą zgodą następczą sądu kontrolą operacyjną rozmów telefonicznych S. Z.), a po drugie czy dowody te wystarczają do pociągnięcia oskarżonych do odpowiedzialności karnej za zarzucany im czyn. Nie ulega jednak wątpliwości, że ocena taka powinna być dokonana po przeprowadzeniu postępowania dowodowego na rozprawie, a uzasadnienie tej tezy zawarte zostanie poniżej.

Oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia, o którym mowa w art. 339§3 pkt 2 kpk, wbrew stanowisku Prokuratora, może co prawda wynikać stąd, że czyn zarzucany aktem oskarżenia nie zawiera znamion czynu zabronionego (T. Grzegorczyk: Komentarz do art.339 kpk, teza 7). Łączenie negatywnych przesłanek procesowych w postaci braku znamion czynu zabronionego z art. 17§1 pkt 2 kpk i oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia nie jest zatem wykluczone, aczkolwiek niekonsekwencją Sądu I instancji było wskazanie w postawie prawnej przepisu art. 339§3 pkt 2 kpk, przy jednoczesnym pominięciu przepisu art. 339§3 pkt 1 kpk w zw. z art.17§1 pkt 2 kpk.

Rzecz jednak w tym, że w obu przypadkach konkluzja o braku znamion czynu zabronionego lub o oczywistym braku faktycznych podstaw oskarżenia nie może prowadzić do umorzenia postępowania w drodze postanowienia wydanego w następstwie merytorycznej oceny i wartościowania wiarygodności poszczególnych dowodów (np.: postanowienie SN z dnia 7.09.2994r. w sprawie IIIKRN 98/94, opublikowane: OSNKW 1994/11-12/72; postanowienie SN z dnia 3.02.1999r. w sprawie VKKN 360/97, opublikowane: OSNPP 1999/7-8/13). Tego rodzaju błędu nie ustrzegł się jednak Sąd I instancji.

Chociaż Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu w końcowej części uzasadnienia zaskarżonego postanowienia dokonał swoistej samooceny, stwierdzając, że „Sąd analizując materiał dowodowy w treści niniejszego postanowienia nie dokonał jego oceny pod względem mocy dowodowej, a jedynie oparł się na ocenie faktów wynikających z całokształtu zebranego przez Prokuratora materiału dowodowego” (k. 2280), to jednak nie sposób przyjąć aby była to „samoocena obiektywna”. Jest to szczególnie widoczne chociażby przy analizie zeznań świadka G. L., gdzie Sąd I instancji ewidentnie oceniał jakie fakty na podstawie tych zeznań zostały udowodnione, a jakie nie. W szczególności ocenie i wartościowaniu poddana została wiedza tego świadka co do powodów wręczenia funkcjonariuszom policji alkoholu przez S. Z. (k. 2279v.). Już choćby z tego względu zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.

Przechodząc do uchybień natury formalnej warto w tym miejscu prześledzić dotychczasowy bieg postępowania sądowego, poprzedzający wydanie zaskarżonego postanowienia. I tak:

-

akt oskarżenia wpłynął do Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu w dniu 4.01.2010r. zarzucając oskarżonym P. K. i J. W. dwa przestępstwa z art. 228§3 kk i art. 271§3 kk w zw. z art. 11§2 kk w zw. z art. 12 kk (w dniu 21.03.2008r. w M. i w dniu 7.04.2008r. w G.), a nadto zarzucając tak samo kwalifikowane przestępstwo oskarżonym P. K. i R. C. (w dniu 9.02.2008r. w K.);

-

wyrokiem z dnia 16.01.2013r. (a więc po trzech latach od wniesienia aktu oskarżenia) Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu po przeprowadzeniu przewodu sądowego na 15 rozprawach skazał wszystkich trzech oskarżonych za wszystkie trzy zarzucane im przestępstwa, a następnie w wyniku rozpoznania apelacji wniesionych przez Prokuratora oraz obrońcę wszystkich trzech oskarżonych powyższy wyrok został uchylony w całości celem ponownego rozpoznania sprawy przed Sądem I instancji, a to z mocy wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 23.04.2013r.;

-

w dniu 21.05.2013r. do Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu wpłynął wniosek obrońcy wszystkich trzech oskarżonych o skierowanie sprawy na posiedzenie w celu umorzenia postępowania w całości na podstawie art. 339§3 pkt 2 kpk;

-

z pominięciem tego wniosku Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu wyznaczał rozprawy w dniach 1.07.2013r. i 22.07.2013r., odraczane z powodu niestawiennictwa stron;

-

Prokurator, wszyscy oskarżeni oraz ich obrońca stawili się w komplecie dopiero na rozprawie w dniu 2.09.2013r. i dopiero wówczas Sąd I instancji odczytał wniosek obrońcy o umorzenie postępowania z dnia 21.05.2013r., a następnie rozpoznał go wyłącznie w odniesieniu co do jednego zarzutu, czego egzemplifikacją stało się zaskarżone obecnie postanowienie.

Przepisy art. 339§3 pkt 1 i 2 kpk zamieszczone zostały w dziale VIII rozdziale 40 Kodeksu postępowania karnego, a więc w rozdziale dotyczącym „wstępnej kontroli oskarżenia”. Bezspornie zaskarżone postanowienie nie zostało wydane na tym właśnie etapie postępowania. Co więcej, Sąd I instancji wykazał się dalece idącą niekonsekwencją, dochodząc do wniosku o „oczywistym braku” po prawie 4 latach od skierowania aktu oskarżenia, oceniając uprzednio merytorycznie materiał dowodowy na kilkunastu rozprawach, a nawet ferując wyroki. Nie sposób również zrozumieć dlaczego wniosek obrońcy oskarżonych o umorzenie postępowania został rozpoznany tylko częściowo i dlaczego Sąd dostrzegając rzekomy „oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia” co do jednego z zarzutów zwlekał z zajęciem stanowiska aż do wywołania trzeciej, kolejnej rozprawy głównej.

Już sama niekonsekwencja w sposobie procedowania Sądu I instancji wskazuje na poważne wątpliwości co do tego czy bez przeprowadzenia postępowania dowodowego można w tej sprawie rzetelnie ocenić zasadność oskarżenia w aspekcie wyczerpania przez P. K. i J. W. znamion zarzucanego im przestępstwa. Natomiast przez wzgląd na umiejscowienie zastosowanych przez Sąd I instancji przepisów proceduralnych w tej fazie postępowania sądowego, która poprzedza nawet przygotowanie do rozprawy głównej, za niedopuszczalne uznać należy podejmowanie decyzji o umorzeniu postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia dopiero po wywołaniu rozprawy głównej (w dodatku nie rozprawy pierwszej, lecz kolejnej).

Przedstawiając całokształt naprowadzonych wyżej wskazań i zapatrywań prawnych oraz działając na podstawie przepisu art. 437§1 kpk należało zatem uwzględnić zażalenie Prokuratora Apelacyjnego w Rzeszowie i uchylić zaskarżone rozstrzygnięcie. Dlatego też Sąd Odwoławczy orzekł jak w treści niniejszego postanowienia.